Mind of an Anarchist

Tijd om iets over organiseren te schrijven, over zelforganisatie wel te verstaan. Op de LinkedIn groep van Stichting Zelforganisatie ontstond hierover al een interessante discussie. Het is voor veel mensen nog erg lastig om zelforganisatie te zien als een wezenlijk andere manier van organiseren als management. Dit heeft tot gevolg dat er mensen zijn die ‘sturing willen geven aan zelforganisatie’, want anders wordt het maar anarchisme en chaos. Bij een OrganisatieAnarchist gaan de haren dan overeind. Dat anarchisten kiezen voor wanorde en kiezen voor chaos is een misverstand. Anarchisten zijn slechts tegen overheersing van één individueel belang en het -isme is gebaseerd op zelforganisatie en op de principes van de chaostheorie.

Stichting Zelforganisatie - LinkedIn.com

In ons spraakgebruik spreken we over chaos als het om een wanordelijke toestand gaat. Ogenschijnlijk is dit misschien zo, maar eigenlijk is er slechts sprake van verwarring in het hoofd van de waarnemer. Als je goed kijkt, dan zie je, dat de chaotische toestand wel degelijk een orde in zich heeft, een nieuwe orde, waarvan het patroon echter nog niet door iedereen wordt herkend. Omdat wanorde voor veel mensen een onwenselijke situatie is gaan mensen de boel naar de hand zetten, naar hun eigen hand wel te verstaan. Dat noem ik dus managen. Daarbij wordt geen rekening gehouden met de belangen van anderen, waaronder zij die de nieuwe orde wel al zagen en de toestand helemaal niet wanordelijk vonden. Het naar eigen hand zetten van de situatie is behoorlijk overheersend gedrag en dus helemaal niet anarchistisch en ik ken talloze voorbeelden, waarbij deze manier van organiseren ook helemaal niet leuk uitpakt.

Managers, mensen die situaties naar eigen hand zetten, verwarren hun ingrijpen met organiseren. Ze stellen orde op zaken, zo menen zij. In mijn ogen echter maken ze de verwarring alleen maar groter. Zelforganiserend was er namelijk al orde ontstaan uit een zee van mogelijkeden, nieuwe ordeningen, die zich steeds weer aandienen. Individuele belanghebbenden beoordelen voortdurend de nieuwe mogelijkheden op bijdrage aan hun eigen belang. Dat is onze natuur. Het zijn gelijksoortige individuen, mensen bijvoorbeeld, die zwermen om het totale aanbod van mogelijkheden. Dat doen ze zelfstandig, maar niet zonder op elkaar te reageren. Er is voortdurend getwitter met feedback over de diverse mogelijkheden. Al zwermend en twitterend ontwikkelt zich in de zwerm op den duur een gelijkloop van belangen, ook wel synergie genoemd, waarbij zich een nieuwe samenhangende orde vormt, die een nieuw groter geheel van een hogere orde vertegenwoordigt. De hogere orde uit zich in een hogere complexiteit, ofwel meer onderlinge samenhang. De nieuwe orde komt zo emergent tot stand, waarbij de keuze van de zwerm niet automatisch voor de beste oplossing is, maar voor die oplossing die het beste alle individuele belangen dient, de meest optimale oplossing. Een democratische keuze voor een bepaalde oplossing komt hierbij niet aan te pas. En er is in de zwerm ook geen Grote Leider aan wie zoveel verstand en wijsheid wordt toegedicht, dat die de juiste keuze voor iedereen weet te maken. Het zijn steeds individuele keuzes die gemaakt worden, waarbij individuen diverse oplossingen testen.

Uiteindelijk ontdekken de leden van de zwerm, dat er één oplossing bovenuit springt die voor vrijwel iedereen goed lijkt te werken. Die oplossing wordt flink rond getwitterd en dat is hem dan, de nieuwe richting, de nieuwe orde. Deze orde wordt tijdelijk overeengekomen, een Tijdelijk Werkbare Overeenstemming en zolang het werkt is deze orde prima. Daar is volgens mij niks wanordelijks aan en de totstandkoming verloopt geheel zelforganiserend, ongepland en zeker niet gemanaged. De nieuwe oplossing blijft bestaan, totdat de zwerm van gelijksoortige individuen uit weer een nieuwe set van vele mogelijkheden een nieuwe keuze maakt. Hoe meer beperkingen men oplegt aan de zelforganisatie, hoe groter de kans dat de zwerm kiest voor een niet-optimale oplossing, maar voor een oplossing die slechts een enkel individueel belang, of die van enkelen, dient.

Voorwaarde is, dat de zwerm elkaar vertrouwt en dat geen enkel individu beschikking heeft over alle informatie die nodig is om de keuze te kunnen maken. Juist het niet hebben van volledige informatie maakt dat individuen elkaar opzoeken. De kennis van de zwerm wordt dan optimaal ingezet voor de individuele keuze, een uiterst creatief proces, met hoog innovatief gehalte. Vertrouw er op dat uiteindelijk de individuele leden van de zwerm over voldoende oordelend vermogen en verantwoordelijkheid beschikken om het zelforganiserende proces voldoende ordelijk te laten verlopen. Mensen willen er geen rommeltje van maken, ze houden alleen niet van oplossingen waar ze de zin niet van inzien.

Sturing geven aan zelforganisatie of het managen van zelforganisatie, in welke aardige vorm dan ook, beschadigt derhalve het vertrouwen en het creatief proces en slaat bovendien het innovatief vermogen van de zwerm dood. Volgens mij genoeg redenen om zelforganisatie niets in de weg te leggen. Organisaties zullen er een stuk leuker door worden.